Zao la muhogo ni muhimu sana
kwa Tanzania zaidi kwa wakulima wadogo wenye kipato cha chini. Wakulima wengi
huchanganya zao la muhogo na mazao mengine kama vile kunde, mbaazi, njugumawe,
n.k. Umuhimu wa zao hili ni kutupatia chakula na wakati mwingine kwa biashara.
Kwa kanda ya kusini muhogo ni chakula kikuu ambacho kinachukua asilimia 75
ya chakula kwa maeneo yote ya mikoa ya pwani
Muhogo hustawi vizuri katika maeneo
yaliyopo kwenye maeneo ya mita 0 – 1500 kutoka usawa wa bahari. Vile vile
muhogo hustawi vizuri kwenye aeneo yanayopata mvua ya wastani wa mm 750
- mm1200 kwa mwaka. Muhogo hustawi vizuri kwenye ardhi ya kichanga. Vili vile
zao la muhogo ni maarufu sana kwa uvumilivu wa hali ya ukame.
MBEGU BORA
ZA MUHOGO
Mpaka sasa hivi kuna aina mbili za
mbegu bora ambazo zimathibitishwa kwa wakulima. Mbegu hizi huvumilia magonjwa, (batobato
na matekenya), pia huzaa sana ukilinganisha na mbegu za kienyeji
i. Naliendele/Mkuranga one
Hii uzaa zaidi ya tani 19 kwa mwaka kwa hector moja na inaweza kuvunwa kuanzia miezi 9 tangu ipandwe
ii
.Kiroba
-
Huzaa tani 25 – 30 kwa hekta moja, na inaweza kuvunwa kuanzia miezi 9 toka ipandwe.
Huzaa tani 25 – 30 kwa hekta moja, na inaweza kuvunwa kuanzia miezi 9 toka ipandwe.
MBINU BORA ZA KILIMO
CHA MUHOGO
· UANDAAJI WA SHAMBA
Shamba liandaliwe kabla ya msimu wa
kuanza. Uandaaji wa
shamba bora hufuata hatua zifuatazo:
-
Kufyeka shamba
- Kung’a na kuchoma visiki
- Kulima na kutengeneza matuta
UCHAGUZI
WA MBEGU BORA ZA KUPANDA
Mbegu zinatakiwa zisiwe na magojwa
yeyote, pia chagua mashina ambayo yamekomaa vizuri
UPANADAJI
· Kuna njia tatu zaupandaji wa muhogo:
- Kulaza ardhini (Horizontal)
- Kusimamisha wima (Vertcal)
- Kuinamisha (Inclined/Slunted)
Inashauriwa urefu uwe sm 30; lakini
urefu wa kipande cha kupanda unategemea sana idadi ya macho yaliyopo kwenye
hicho kipande, inashauriwa kipande kiwe na macho (4– 6).
NAFASI YA KUPANDA:
Kwa upandaji wa shamba muhogo tupu,
shina hadi shina ni mita 1 na mstari hadi mstari ni mita 1.Kwa shamba la
mchanganyiko na mazao mengine, inategemeana na zao linalochanganywa; mstari
hadi mstari ni mita 2 – mita 4 na shina hadi shina ni mita
PALIZI:
Palizi ya kwanza ifanyike mapema
(mwezi 1) baada ya kupanda ili kuepukana na
maguguyanayochipua haraka
baada ya mvua kunyesha. Ndani ya miezi minne ya mwanzo mihogo haitakiwi kuwa namagugu ili kuepuka ushindni wa mahitaji
muhimu (mwanga, mbolea, maji, n.k) kati ya muhugo na magugu
Palizi hufanyika kwa kutumi jebe la mkono au dawa ya kuuwa magugu.
Wakati mwingine udhibiti wa magugu kufanyika kwa kutumia majani kwa kutandazwa
juu ya udongo.
Plaizi hufanyika mara 2 – 3 hadi muhugo kukomaa.
UVUNAJI:
Mihogo inaweza kuanza kuvunwa baada
ya miezi 9 – 12 tangu kupandwa. Inashauriwa kuvuna katika katika kipindi cha
jua; kwani wakati wa mvua kiwango cha wanga kwenye muhogo hupungua.
USINDIKAJI BORA
Usindikaji bora wa muhogo unafanyika
kwa sababu kuu mbili:
- Kurahisisha/kuharakisha ukaushaji
- Kuondoa sumu (cyanide) ilyoko kwenye baadhi ya aina za mihogo
- Kuongeza ubora wa unga utokanao muhogo wenyewe.
Njia bora za usindikaji
- - Kwa kutumia mashine aina ya Grater
Hii hutoa chembechembe laini za
muhogo, ambazo baadae hukamuliwa kwa kutumia kifaa kingine kiitwacho “presser”
ili kuondo sumu iliyoko kwenye muhogo. Mashine hii hutumika hususani kwa muhogo
mchungu.
- - Kwa kutumia mashine aina ya chipper
- Mashine hii hutoa vipande vidogo vidogo (chips). Mashine hii hutumika hasa hasa
kwa ajili ya mihogo mitamu/baridi.
- MATUMIZI YA MUHOGO
- Unga wa muhogo unaweza kutengeneza vitu vyotekama vinavyotengenezwa na unga
wa ngano kama vile biskuti, chapatti, maandazi, chichili,
keki n.k
Pia muhogo huweza kutumika viwandani kutengeneza bidhaa nyingine kama vile
wanga.
MAGONJWA NA WADUDU WAHARIBIFU
Kuna magonjwa mawili ambayo ni
muhimu sana na yanapunguza uzalishaji wa zao la muhogo.
a)
Ugonjwa wa Matekenya au Ugonjwa wa michirizi ya kahawi katika muhogo
Ugonjwa huu ni maarufu kwenye sehemu zenye miinuko iliyo na urefu chini
ya mita 300 na unapatikana kidogo sana kwenye miinuko ya mita 500 na kuendelea
ambako uenezaji wake wa kawaida hautokei kabisa.
Visababishi:
Matokeo ya uchunguzi wa awali unaonyesha kwamba ugonjwa huu ulienezwa
na mdudu mweuupe au inzi mweupe (whitefly) mwenye mabawa madogo.
Dalili za Ugonjwa
Sehemui
zote za muhogo zinaweza kuonyesha dalili za uambukizo wa ugonjwa huu
lakini ni vipengele gani vya ugonjwa na ni kwa kiwango gani hutegemea hali ya
mzingira, hatua ya kukua kwa mmea kwa kulinganisha.
-
Kwenye majani
Dalili ya kwanza: Chlorosis rangi ya
njani hutokea kwanza pembezoni mwa vena ndogo baadae huathtiri vena ndogo zaidi
na inaweza kuwa doa (chlorosis) la rangi ya njano.
Dalili ya pili: Rangi ya njano
ambayo haihusishwi vizuri na vena isipokuwa katika mbaka ya mviringo kati ya
vena kuu kwenye hatua za mwisho za ugonjwa sehemu kubwa ya lamin inaweza
isiathirike, majni yenye ugonjwa hubaki yameshikilia kwenye mmea kwa muda wa
wiki kadhaa.
- Kwenye
shina
Huonekana kwenye tisu ya shina
changa la kijani, jeraha la zambarau au kahawia linweza kuoneakan nje na
kuingia ndani hadi kwenye gamba baaada ya kubandua gome la nje. Pia jeraha la
nekrotiki kwenye kovu la shina hutokea baada ya majni kudondoka kutokana na
umri wa mmea. Tawi/shina hufa kuanzia kwenye nch kuelekea chini na kusababisha
kufa kwa mmea wote.
- Kwenye
mizizi
Kwa kawaida hutokea baada ya dalili
za majani na wakati wa kipindi kati ya uambukizo na kufa, amabpo kifo cha
mizizi hutokea kuanzia miezi 5 toka kupandwa. Dalili za mizizi zinabadilika nje
ya mizizi na zinaweza kuwa kama kizuizimwanga au shimo au kufa kwenye gome.
Tishu inayo zunguka mshins ina doa la rangi ya kahawia au nyeusi. Wakati
mwingine mizizi huonekana kuwa yenye afya kwa nje bila kuwa na matatizo
yaliyowazi au bila kupungua ukubwa, lakini ikikatwa huonekana kufainakufa au
rangi ya njano.
Ugonjwa wa CBSD unaambukizwa
kwa njia ya vipandikizi vinavyotokea kwenye mimea iliyoathiriwa
vinavyosababisha mmea kuonesha kwenye majani dalili za ugonjwa.
Kwa kuwa muhogo kwa kawaida
huzalishwa kwa njia ya vipandikizi ugonjwa huu huingizwa kwenye sehemu mpya
zilizopandwa kwa kutumia vipandikizi vilivyoambukizwa.
Kwa aina zinazovumilia sana kwenye
hali za mabondeni, dalili mbaya sana hutokea wakati ugonjwa ukigundulika
katika hatua za mwanzo.
Uchunguzi umeonesha kwamba Bemisia
afer ni mdudu/kisababishi ambacho ndicho kinachohusiana na maendeleo ya hivi
karibuni kuhusu uhamishaji wa visababishi kama “ipomovirus”. Mara nyingine
inaonesha nzi weupe (White flies) na kutokana na hali hiyo bado
uchunguzi unaendelea zaidi.
Udhibiti/Kuzuia
ü
Njia ya msingi ya kuzuia/kudhibiti
ugonjwa wa CBSD ni kuchagua mbegu kutoka kwenye mimea isiyo na dalili ya
ugonjwa.
ü
Ubora wa mashina unahitaji kutunzwa
kwa kuendelea kuchagua na kuangamiza ile iliyoambukizwa ambayo inaonekana
wakati wa kuchipua.
ü
Hakikisha kuwa unapanda mbegu bora
za mhogo ambazo zinastahimili uambukizo wa magonjwa.
ü
Hakikisha kuwa wakati wa uvunaji
uonapo hali ya kuoza kwa mizizi ya mhogo ichome moto ili kutokomeza ugonjwa
huo.
ü
Kuelewa dalili za ugonjwa wa CBSD
kwa ajili ya kuchukua tahadhari ya kutokomeza ugonjwa huu.
ü
Hakikisha kuwa unaendelea kutunza
mbegu bora zinazoonekana kuvumilia magonjwa sana.
ü
Hakikisha kuwa shamba la mhogo
linakuwa safi kwa ajili ya kupunguza visababishi vya ugonjwa wa CBSD
b) Ugonjwa
wa batobato au ukoma wa majani
Ni ugonjwa ambao
ulienezwa kwamara ya kwanza hapa Tanzani mwaka 1894, na baadae uliripotiwa
katika nchi nyingine nyingi za Afrika Mashriki, Afrika Magharibi na Afrika ya
Kati na sasa unafahamika kuwa upo maeneo yote yanayolimwa muhogo Afrika.
Katika viwango vya kuwepo kwa
ugonjwa wa CMD na katika uwingi wa hasara zinazopatikana kutokana na CMD ni
kati ya 15% – 20%. Hii ni sawa na tani milioni 15 – 18
zikilinganishwa na makadirio ya shirika la kilimo na chakula duniani ya
tani milioni 85 ya mwaka 1997.
Visababishi
Tangu ugonjwa wa CMD ulipoenezwa kwa
mara ya kwanza, visababishi vilichukuliwa kuwa ni virusi kwa sababu ya
kukosekana kisababishi kingine. Kwa hiyo kutokana na kuwa mtazamo huu
unalingana na matokeo ya uchunguzi wa awali inaonesha kwamba ugonjwa huu
huenezwa na nzi mweupe (white fly).
Pia uchunguzi wa mara kwa mara umesababisha utambuzi wa virusi vya aina
mbalimbali na tofauti kama ifuatavyo:
· Ugonjwa wa batobato unaosababishwa
na virusi vya Africa cassava mosaic virus
· Ugonjwa wa batobato unaosababishwa na virusi vya Afrika
mashariki (East Africa cassava mosaic virus)
· Ugonjwa wa batobato unaosababishwa
na virusi vya India (Indian cassava mosaic virus)
Dalili za ugonjwa wa batobato
(Cassava Mosaic Disease-CMD)
(Cassava Mosaic Disease-CMD)
Dalili hutokea kwenye jani lenye uwaraza wa michirizi ambazo
huathiriSehemu zisizokunjamana za kutoleahewa hufahamika katikhatua
za Awali za ukuaji
wa jani.
Sehemu za kloritiki hushindwa kutanuka hadi mwisho, hivyo mvutano unaji-tokeza kutokana
na ukuaji usiolingana na jani amajani madogo yaliyoharibika.
Majani yaliyoathirika sana hupungua ukubwa wa umbo, na hujikunja na kujitenga
kwa
Sehemu zenye rangi ya njano na zenye rangi ya kawaida ya kijani.
Mmea hudumaa na majani machanga hupatwa na uvimbe.
Kloritiki ya jani inaweza kuwa ya rangi ya manjano nyepesi au rangi
inayokaribia nyeupe
yenye kijani kidogo au kupauka kuliko ilivyo kawaida.
Uambukizaji na uenezaji
Ukoma wa mhogo huambukizwa kwenye vipandikizi vya shina ambavyo kwa kawaidahutumika kuzalishia mmea.Pia huenezwa na inzi mweupe (white fly) aitwae Bemisia tabaci G. Aina mbili za
inzi auMbu hao Bemisia
(Preisner Hhosny na Aleorodius disperses R) pia huambukiza mihogo katika nchi za Afrika na IndiaUsambazaji wa vipandikizi unaweza kusababisha kuenea kwa ugonjwa wa CMD katik
Maeneo mapya.
UHIBITI NA KUZUIA
-Hatua ya msingi
ya kuzuia ugonjwa wa CMD ni kwa kuchagua vipandikizi kutoka kwaMmea ambao hauna uambukizo wowote. -Ubora wa mashina unahitajika kwa kuendelea kuchagua na
kuangamiza kwa kung’oa ile Mihogo iliyoambukizwa ambayo inaonekana wakati wa kuchipua
-Hakikisha
kuwa wakati wa kuvuna mihogo kwa ile iliyoathirika na ugonjwa wa CMDinaangamizwa kwa kuchomwa moto. -Hakikisha kuwa unatunza shamba na kuwa safi ili
kupunguza wadudu waenezao CMD.
-Hakikisha una elimu ya kutosha juu ya dalili za
ugonjwa wa <CMD>
·
WADUDU NA WANYAMA WAHARIBIFU
WADUDU NA WANYAMA WAHARIBIFU
1)Cassava Mealy Bug (CMB)
Wadudu hawa hushambulia kwenye ncha
za mashina/matawi kwenye majani machanga. Athari zake ni kwamba majani yanadumaa
na kujikusanya pamoja, hivyo basi kupunguza ukuaji wa mmea kwa ujumla. Vile vile urefu
kati ya pingili na pingili huwa fupi sana.
2)Cassava Green Mites (CGM)
Wadudu hawa hushambulia majani mapya sehemu za chini. Madhara yake sio makubwa.
2)Cassava Green Mites (CGM)
Wadudu hawa hushambulia majani mapya sehemu za chini. Madhara yake sio makubwa.
3)White Scales
Hawa ni weupe na hujishika kwenye shina na kufyonza maji kutoka kwenye mti wa muhogo. Vili vile wadudu hawa madhara yake sio muhimu.
4)Mchwa
Hawa hutafuna/hula mashina ya muhogo
hasa wakati wa jua kali/kiangazi.
- Wanyama waharibifu
Hawa hushambulia muhogo ukiwa
shambani kwa kuula, kama vile nguruwe, panya, wezi, n.k
Kwa upande wa wadudu wanweza
kudhibitiwa kwa njia zifuatazo:
ü
Kutumia dawa za kuulia wadudu kama duduall,farmerguld,ninja,karate,na zinginezo
ü
Kutumia wadudu marafiki wa wakulima
Kwa upande wa wanyama ni kuweka walinzi.
zao-la-muhogo-ni-muhimu-sana
-Hakikisha kuwa unatunza shamba na kuwa safi ili
kupunguza wadudu waenezao .
-Hakikisha una elimu ya kutosha juu ya dalili za
ugonjwa wa <CMD>
TEMBELEA MAKALA ZANGU KWENYE MTANDAO KANGETAKILIMO
·
Kilimo cha mihongo na mazao yote ya nafaka
kama ufuta mbaazi ,choroko,mahindi ,,nk
·
Kilimo cha
vitunguu,pilipli,nyanya,matikiti, na mazao yote ya mbogamboga
·
Kilimo cha matunda kama mipesheni
mipapai,michungwa,nk
·
Ufugaji wa kuku wa kienyeji kisasa
Note :Makala hii hutotelewa bure bila ya malipo na atakae kuuzia
wasiliana nami
(kangetakilimo) +255717274387:
Whatsapp no: +255717274387:
email: kangeta@gmail.com
Instagram :kangetakilimo
facebook : kangetakilimo
WEB:KANGETAKILIMO
Good idea
ReplyDeletekhk
ReplyDeleteIve got it today my coleug its soo expressed that good boy
ReplyDeletethanx
Delete